Snelcursus auteursrecht en online publiceren: Wat mag ik wel en niet doen?

Door: DEN

Nu er zoveel mogelijk materiaal uit collecties online beschikbaar gemaakt wordt, voorstellingen en optredens online worden gegeven en nieuwe verhalen worden verteld, vraag je je misschien af hoe het ook al weer zit met auteursrecht. Daarom deze snelcursus om even het geheugen op te frissen, want of het nu om een online of offline vertoning van materiaal gaat, voor het auteursrecht maakt dat niets uit.

Gebruiken en publiceren

Op elke creatieve uiting (bijvoorbeeld een foto, film, tekst, geluid, muziek of afbeelding) zit tot 70 jaar na de dood van de maker(s) auteursrecht. Als iets in opdracht van een organisatie is gemaakt, bijvoorbeeld voor een uitgeverij, en die organisatie heeft de rechten overgenomen, dan stopt het auteursrecht 70 jaar na publicatie van de creatieve uiting. Even op een rijtje:

Materiaal gebruiken

• Is een foto, film of stuk tekst dat je wil gebruiken jonger dan 150 jaar, dan zit daar zeer waarschijnlijk auteursrecht op. De kans dat de maker nog geen 70 jaar geleden is overleden is dan vrij groot. Ook bij ouder materiaal kan dat nog het geval zijn, als bijvoorbeeld de erven het auteursrecht hebben overgenomen. Als alle rechten verlopen zijn, wordt een creatieve uiting onderdeel van het publiek domein. Dan mag je er alles mee doen.
• Vaak hebben meerdere mensen rechten, bijvoorbeeld de componist van de muziek onder een filmpje, de tekstschrijver en de regisseur. Dan geldt dat het auteursrecht verloopt 70 jaar na dood van de langstlevende persoon van het artistieke team.
• Auteursrecht ontstaat automatisch. Het maakt daarbij niet uit of je amateur of professional bent en je hoeft niets te vermelden bij je werk. Deze regels zijn hetzelfde voor internet en sociale media. Als je dus materiaal via Google vindt, mag je dat niet zomaar gebruiken op je eigen website, voor je eigen filmpjes of voor ander materiaal. Daar kan gewoon auteursrecht op zitten, ook als er niets bij staat.
• Als er auteursrecht op een werk zit, mag je het niet kopiëren, publiceren of aanpassen zonder toestemming. Dat geldt ook voor het maken van opnames van muziekstukken, choreografieën of theaterstukken. Vraag altijd eerst toestemming aan de maker of gebruik materiaal waarvan duidelijk is dat je het mag gebruiken, zoals materiaal met bepaalde Creative Commons-licenties.

Publiceren van materiaal

• Wil je werk uit je archief of collectie online publiceren? Ook dan moet je goed opletten. Als je de eigenaar van een werk bent, bijvoorbeeld een foto, dan wil dat niet altijd zeggen dat je ook de auteursrechten hebt. Daarvoor moet je expliciet afspraken maken of hebben gemaakt. Was degene die het werk maakte bij je instelling in dienst, dan is er sprake van werkgeversauteursrecht en heeft de instelling de rechten. Was er sprake van een zzp-relatie, dan ligt het auteursrecht in principe bij degene die het werk gemaakt heeft, tenzij je de overdracht van rechten expliciet geregeld hebt in je contract of later schriftelijk hebt vastgelegd.
• Heb je in het verleden afspraken gemaakt over publicatie van materiaal en wil je dat nu hergebruiken? Kijk dan ook even goed naar wat je precies hebt afgesproken. Materiaal dat je tijdelijk mocht gebruiken voor de promotie van een voorstelling of alleen voor publicatie in een boek, mag je niet zonder toestemming voor andere doeleinden gebruiken. Je moet dan opnieuw toestemming vragen voor nieuwe vormen van gebruik. Het is dan ook handig om bij nieuwe afspraken het gebruik zo ruim mogelijk vast te leggen, bijvoorbeeld door de tijdsduur dat je het werk mag gebruiken vast te leggen of de kanalen waarop je het werk mag distribueren te beschrijven. Meer hierover kun je lezen in ons artikel over licenties.
• Zet bij je eigen werk ook duidelijk wat andere mensen met je werk mogen doen. Voor het auteursrecht is zo’n vermelding niet verplicht, maar het is wel heel gebruiksvriendelijk. Zeker als anderen je werk mogen hergebruiken om nieuwe creaties te maken of mogen delen, is informatie over wat wel en niet mag essentieel. Ook daarvoor zijn Creative Commons-licenties heel geschikt.

Andere juridische aspecten

Daarnaast zijn er nog wat andere juridische onderdelen van het auteursrecht die handig zijn om in de gaten te houden:

• Naburig recht: dit recht heeft betrekking op uitvoeringen, bijvoorbeeld van een muziekstuk.
  Deze rechten gaan niet over de noten zelf, maar de manier waarop die noten ten gehore worden gebracht. Voor muziek geldt sinds 2013 een termijn van 50 jaar na de uitvoering, daarvoor was het 30. Met het maken van filmpjes van concerten, moet je daarom toestemming van de maker en de uitvoerenden hebben.
• Portretrecht: Portretrecht gaat over foto’s of films waarop mensen herkenbaar in beeld zijn. In sommige gevallen moet je ook aan de mensen die afgebeeld zijn, toestemming vragen. Dat is altijd zo bij portretfoto’s die in opdracht zijn gemaakt. Voor andere beelden hoeft dat vaak niet, denk bijvoorbeeld aan straatbeelden of andere beelden in de publieke ruimte. Tijd voor verdieping?

Tot zover de snelcursus. Natuurlijk zitten er nog veel meer aspecten aan het auteursrecht. Daarom hebben we nog onderstaande leestips:

• Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid heeft een handig schema om te bepalen of materiaal beschermd is of niet 
• Het verschil tussen embedden en kopiëren uitgelegd in een artikel van Charlotte’s Law.

Bron: https://www.den.nl/publications/446/snelcursus-auteursrecht-en-online-publiceren-wat-mag-ik-wel-en-niet-doen

Afbeelding van OpenIcons via Pixabay