Erfgoedvrijwilligers Fryslân in kaart gebracht

In Fryslân zijn 7.050 mensen op vrijwillige basis bezig met erfgoed, verspreid over 275 erfgoedinitiatieven. In 2023 is voor het eerst zowel landelijk als provinciaal onderzoek gedaan om dit in kaart te brengen. Vrijwilligers zijn onmisbaar voor het beheren, behouden en uitdragen van cultureel erfgoed. Hoeveel erfgoedvrijwilligers zijn er landelijk en in de verschillende provincies en wat voor mensen zijn dit? Tot voor kort ontbrak inzicht in het aantal en in het profiel van deze erfgoedvrijwilligers.

Uitkomsten over erfgoedvrijwilligers in Fryslân

De grootste groep vrijwilligers zet zich in voor musea, hier zijn ruim 3.300 vrijwilligers actief (verdeeld over 72 initiatieven). Ruim 2.300 vrijwilligers zetten zich in voor het behoud & beheer van gebouwen, landschappen en natuur (verdeeld over 136 initiatieven). Daarnaast zijn 700 vrijwilligers actief met immaterieel erfgoed zoals ambachten, tradities en taal (verdeeld over 5 initiatieven), 550 vrijwilligers bij historische verenigingen (verdeeld over 49 initiatieven) en 200 bij archieven (verdeeld over 13 initiatieven). Dit laat duidelijk zien dat vooral het immaterieel erfgoed in Fryslân nog niet goed in beeld is gedurende het onderzoek.

In Fryslân zijn vrijwilligers gemiddeld 2,7 uur per week bezig met erfgoed. Dit komt in totaal neer op 18.900 uur per week dat vrijwilligers zich inzetten voor het Friese erfgoed. Wanneer deze uren uitgedrukt wordt in euro’s, uitgaande van een minimumloon van €16,89 bij een 36-urige werkweek (volgens museum CAO, inclusief vakantiegeld en werkgeverslasten), zou de inzet van Friese erfgoedvrijwilligers €320.000 per week kosten. Dit betekent in Fryslân dat circa €15 miljoen per jaar bespaard wordt door de inzet van erfgoedvrijwilligers.

De Friese erfgoedvrijwilliger

88 Friese erfgoedorganisaties hebben meegewerkt aan het vragenlijstonderzoek. De meerderheid van deze erfgoedinstellingen (53%) geeft aan alleen met vrijwillige medewerkers te werken, zij hebben geen betaalde krachten. Voor 64% is financiële noodzaak één van de belangrijkste redenen om met vrijwilligers te werken. Ongeveer de helft van de Friese erfgoedvrijwilligers is 65 jaar of ouder, 3% is jonger dan 25 jaar. Verder valt het op dat 86% langer dan 5 jaar langdurig betrokken is. Bij de meeste erfgoedinstellingen (88%) pakken vrijwilligers structurele activiteiten op, zoals organisatie, communicatie en behoud & beheer van erfgoed. Iets minder dan de helft van de instellingen geeft aan dat vrijwilligersactiviteiten uitvoeren waar de vaste medewerkers niet aan toekomen.

In Fryslân bestaat momenteel geen provinciaal programma om erfgoedinstellingen in de breedte te ondersteunen. 53% geeft aan hier wel behoefte aan te hebben. 70% in verband om de deskundigheid te bevorderen en 62% wil graag ondersteuning op het gebied van educatie en kennisontwikkeling.

Over het onderzoek

Het onderzoek is tussen september 2022 en oktober 2023 in opdracht van het Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland (OPEN) uitgevoerd door PON & Telos en Pyrrhula Research Consultas. In alle provincies hebben erfgoedorganisaties een vragenlijst toegestuurd gekregen, de Friese resultaten zijn gepresenteerd in het rapport ‘Friese erfgoedvrijwilligers in beeld’. Voor het landelijke onderzoek is alle opgehaalde data uit de provinciale onderzoeken aangevuld door koepelorganisaties en berekeningen. Deze resultaten zijn te vinden in ‘Erfgoedvrijwilligers in beeld’. Beide rapporten zijn te lezen op Erfgoedpubliek.nl/kennis/erfgoedvrijwilligers-in-beeld/.

Een belangrijke noot bij het onderzoek is dat de cijfers vooral laten zien wat er cijfermatig bekend is over de erfgoedinitiatieven. Dit zijn erfgoedinitiatieven waar steunorganisaties aangesloten bij OPEN contact mee hebben, aangevuld door landelijke en provinciale koepelorganisaties. De steunorganisaties hebben niet met alle erfgoedinitiatieven in de provincie contact, daarnaast hebben koepelorganisaties vaak nauwelijks data beschikbaar. In overleg met Tresoar en Steunpunt Monumentenzorg Fryslân zit Stichting Erfgoed & Publiek namens Friesland in OPEN. Het onderzoek biedt daarom vooral een basis om gezamenlijk vanuit een duidelijke definitie van erfgoedinitiatieven de verscheidenheid van erfgoedinitiatieven in de provincies beter in beeld te krijgen.